وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ، لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ (معارج/25-24) و همانان که در اموالشان حقى معلوم است، براى سائل و محروم.
امیرالمؤمنین علی (علیه السّلام) خطاب به کارگزاران :
«… در مال خدا (اموال عمومی) که نزد تو فراهم آمده بنگر و آنها را به افراد عیال وار و گرسنه که نزد تو هستند بده، بخصوص آنان که دست تهی تر داشته و بینواترند» (نهج البلاغه: نامه ۶۸)
تفسیر نمونه
به هر حال بعد از ذکر نماز که بهترین اعمال، و بهترین حالات مؤمنان است، به دومین ویژگى آنها پرداخته مىافزاید:” کسانى که در اموالشان حق معلومى است” (وَ الَّذِینَ فِی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ).
” براى تقاضا کنندگان و محرومان” (لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ).
و به این ترتیب هم ارتباطشان را با خالق حفظ مىکنند، و هم پیوندشان را با خلق خدا.
بعضى از مفسران معتقدند که منظور از” حق معلوم” در اینجا همان” زکات” است که مقدار معینى دارد، و از مصارف آن” سائل” و” محروم” است، در حالى که مىدانیم این سوره مکى است و حکم زکات در مکه نازل نشده بود، یا اگر نازل شده بود مقدار معین نداشت، لذا بعضى دیگر معتقدند: مراد از” حق معلوم” چیزى غیر از زکات است که انسان بر خود لازم مىشمرد که به نیازمندان دهد شاهد این تفسیر حدیثى است که از امام صادق ع نقل شده که وقتى از تفسیر این آیه سؤال کردند که آیا این چیزى غیر از زکات است؟ فرمود:
هو الرجل یؤتیه اللَّه الثروة من المال، فیخرج منه الالف و الالفین و الثلاثة آلاف و الاقل و الاکثر، فیصل به رحمه، و یحمل به الکل عن قومه:
” آرى این درباره کسى است که خداوند ثروت و مالى به او مىبخشد و او به مقدار هزار یا دو هزار یا سه هزار یا بیشتر و کمتر از آن جدا کرده و با آن صله رحم مىکند و مشقت از قوم خود بر مىدارد” «1».
تفاوت میان” سائل” و” محروم” این است که” سائل” کسى است که حاجت خود را مىگوید و تقاضا مىکند، و” محروم” کسى است که شرم و حیا مانع تقاضاى او است، و در حدیثى از امام صادق ع آمده است:” محروم کسى است که زحمت در کسب و کار مىکشد ولى زندگى او پیچیده شده است” .
این حدیث نیز مناسب همان تفسیرى است که ذکر شده، زیرا چنین اشخاصى کمتر روى سؤال دارند.
شرح بیشترى درباره حق مزبور و تفسیر” سائل” و” محروم” در جلد 22 تفسیر نمونه صفحه 323 آمده است (ذیل آیه 19 ذاریات).
به هر حال انجام این کار از یک سو اثر اجتماعى دارد، و با فقر و محرومیت مبارزه مىکند، و از سوى دیگر اثر اخلاقى روى کسانى که به آن عمل مىکنند مىگذارد، و قلب و جانشان را از حرص و بخل و دنیا پرستى مىشوید.
