وَلَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ (اسراء/36) از آنچه نمیدانی پیروی مکن.
قال امیرالمومنین علی(علیه السلام): العِلمُ سُلطانٌ، مَن وَجَدَهُ صالَ بِهِ، ومَن لَم یَجِدهُ صیلَ عَلَیهِ.(دانش، سلطنت و قدرت است، هر که آن را بیابد، با آن یورش برد و هر که آن را از دست بدهد، بر او یورش برند) ]شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۲۰، ص ۳۱۹[
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
________________________________________
پنجم از محرمات:
وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ: و پیروى مکن آنچه را که نیست تو را به آن علمى. ابن عباس « مجمع البیان، جلد 3، صفحه 415.» گوید: یعنى نگو شنیدم و حال آنکه نشنیده باشى و دیدم، و
حال آنکه ندیده باشى و دانم حال آنکه ندانى. نزد بعضى مگو در قفاى غیر خود کلامى وقتى مرور به تو نماید، یعنى غیبت و تهمت به او منماى. مجمع « مجمع البیان، جلد 3، صفحه 415.» از محمد بن حنفیه مروى است که اصل آنکه آیه عام است در هر قول و فعل و عزمى که به غیر علم باشد.
إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ: بدرستى که گوش و چشم و قلب. کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا: هر یک از این جوارح باشد از نفس خود و آنچه صاحبش به او نموده پرسیده شده، یعنى از گوش پرسند چه شنیدى، و از چشم پرسند چه دیدى، و از قلب پرسند چه دانستى، و به چه عقد بستى. چنانچه در کافى و صافى و عیاشى- از حضرت صادق علیه السّلام در این آیه فرمود: یسئل السّمع عما سمع و البصر عما نظر الیه و الفؤاد عمّا عقد علیه. « اصول کافى، جلد 2، کتاب الایمان و الکفر، صفحه 37، حدیث 2» کافى و عیاشى و قمى- روایت نموده از ابى جعفر علیه السّلام که نزد حضرت صادق علیه السّلام بودم. مردى عرض کرد: بدرستى که براى من همسایگانى است داراى زنان مغنیه که مى‌خوانند و عود مى‌زنند، چه بسا من به غائط روم و طول دهم نشستن را، در حالى که استماع نمایم از ایشان. حضرت فرمود: نکن این را. عرض کرد: قسم به خدا نیست آن فعلى که به پاى خود بجاى آرم، بلکه شنیدنى است که برخورد به گوشم. فرمود: قسم به خدا تو آیا نشنیدى حق تعالى فرماید (إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا) مرد گفت: گویا هرگز نشنیدم این آیه کتاب الهى را نه از عربى و نه از عجمى، لا جرم توبه نمودم و ترک کردم آن را. فرمود: برخیز و غسل کن و نماز گزار و تدارک نما آنچه را بر آن بودى، زیرا تو مقیم بر امرى عظیم بودى و بدترین حال را داشتى اگر مى‌مردى بر آن. حمد خدا و توبه نما از تمام آنچه مکروه الهى است، و کراهت ندارد مگر قبیح را، واگذار آن را براى اهلش. « فروع کافى، جلد 6، کتاب الاشربة، صفحه 432، حدیث 10» و حضرت سجاد علیه السّلام فرماید: جایز نیست براى تو که تکلم کنى به آنچه خواهى، زیرا خدا فرماید (وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ) و همچنین پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرماید: خدا بیامرزد بنده‌اى را که خیر را گفت و غنیمت برد یا ساکت شد و سالم ماند، و جایز نیست بشنوى هرچه خواهى، زیرا خدا فرماید: (إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ …). « تفسیر نور الثقلین، جلد 3، صفحه 165، حدیث 209 » تبصره: عاقل منصف، به تأمل در این آیه کریمه و حدیث شریف، دستور کلى اخلاقى براى نظام دینى و دنیوى او حاصل آید؛ زیرا شخصى وقتى ملتزم شود حقیقتا به اینکه جوارح آدمى به تکالیفى موظف و چنانچه خلاف کند مسئول خواهد بود، البته کوشش نماید به حفظ جوارح. بنابراین گوش را نگاهدار از شنیدن آواز لهو و لعب و غنا و غیبت و بهتان و قذف و غیره، و چشم را از نظر به محرمات و مشتهیات منهیه و زینت و زخارف دنیا که موجب شود رغبت و شوق به آن، و قلب را از دلبستگى به غیر خدا و مودت با کفار و تمرن به صفات رذیله حقد و حسد و عداوت و امثال آن، و همچنین سایر اعضاء و جوارح، و مسلم است جریان این دستور و التزام به آن موجب گردد مفاسد عمده‌اى که باعث هرج و مرج عالم و اختلال جامعه بنى آدم است به کلى رفع، و آسایش دو گیتى بدست آید.
گذرگاه قرآن و پند است گوش
به بهتان باطل شنیدن مکوش
